Fenomen
kiselih kiša i umiranja šuma
Ševko Kadrić
|
Antilopa |
|
BOSNA ljeta 2003. je muku mučila sa
visokim temperaturama, a Šveđani, Danci, Norvežani su je morali da
upamte po tome što ljeta kao da nije ni bilo. Vjetar, kiša, pa za
promjenu kiša, vjetar. Šveđani su podigli uzbunu jer su kiše previše
zakiseljene, ali isto tako tvrde da kiselost nije švedskog
porijekla. Drugim riječima, neko je svoje smeće istresao baš ovdje u
Švedsku posredstvom kiše.
Ekolozima je ovo potvrda da je ovaj svijet samo malo selo, i sve što
se u njegovom jednom dijelu događa podobro se osjeti i čuje i u onom
drugom. Da li upravo sad svijetom odzvanjaju eksplozije granata
davno u Bosni ispaljenih ostaje da se vidi, ali kisele kiše eto već
padaju.
Dostignuti nivo evolutivnih tokova doveo je do toga da strukturu,
prirodnu, za život optimalnu vazduha čini azot (78%), kiseonik (21%)
i svi ostali gasovi (1%). Kažemo, dostignuti nivo evolutivnih
tokova, zato što on nije konstanta, već posljedica dešavanja
(isparavanja, toplote, odvijanja životnih procesa i dr.) i to
dugotrajnih dešavanja na koje je život bitno uticao, odnosno živi
svijet, ali i koje su bitno određivale evoluciju samog živog
svijeta.
Ovdje treba istaći poznatu činjenicu o strukturi vode, koja je u
svim stanjima svog postojanja (čvrsto, tečno i gasovito) zapravo
ista (H2O). Zatim, da je kruženje materije u prirodi, između
ostalog, uslovljeno vodom, ali i promjenama njenog agregatnog
stanja.
Kisele kiše su posljedica izmjena u ovim strukturama, hemijskih
reagovanja i jedinjenja, kao i činjenice da voda i vazduh postaju
"transportno sredstvo" u kruženju, po žive organizme, štetnih
materija.
Samo neki podaci o izbacivanju u atmosferu štetnih materija koje su
nusprodukt industrije, govore o 200 mil. tona ugljika, 150 mil. tona
dioksida, 50 mil. tona ugljikovodika, isto toliko oksida, azota i
sl. u toku jedne godine sa vanredno velikim trendom porasta.
Treba imati u vidu činjenicu da atmosfera nije statična, već da u
njoj (kao i na Zemlji uopšte pa i kosmosu) vladaju zakoni kretanja,
mijenjanja i sl. Dakle, jedan dio štetnih materija, onih težih, biva
istaložen u relativno manjem prostoru oko zagađivača, dio biva
raznesen na veći prostor i tamo bude istaložen (planinske šume,
pašnjaci i sl.), ili se u dužem ili kraćem periodu jedini sa drugim
elementima (oksidacije, razlaganja i sl.), jedini sa vodom i
dospijeva na zemljinu površinu, odnosno usljed male specifične težine
(freon) penje u više slojeve stratosfere i razlaže ozon.
Kisele kiše su posljedica upravo spajanja štetnih gasova sa vodom.
Primjera radi: sumpor dioksid putem emisije dospijeva u vazduh i
jedini se sa kiseonikom do SO3 da bi se sumpor trioksid jedinio sa
vodenom parom H2O iz čega imamo kao rezultat sumpornu kiselinu sa
poznatim osobinama i štetnim posljedicama.
SO2 + -- O2 --- SO3 + H2O ---- H2SO4
Analogno, iz procesa sagorijevanja, se emituje ugljen dioksid CO2
koji sa vodom daje ugljeničnu kiselinu H2CO3
CO2 + H2O ------- H2CO3
Po sličnom mehanizmu iz azotnih oksida, kojih ima 5 vrsta, pa se
obično navode kao NO, a koje emituju razni energetsko - industrijski
izvori i automobili, nastaje vrlo agresivna, azotna kiselina, HNO3.
Slične relacije sa vodom možemo posmatrati kod ostalih gasova,
odnosno njihovih spojeva, ali posljedice su iste, a to je činjenica
da iz vodonosnih oblaka na zemlju ne pada voda H2O već jedinjenje
koje je čovjek izbacivanjem štetnih materija u vazduh sam omogućio.
Nije uvjek riječ o kiselim kišama već i o radioaktivnim, crvenim
kišama ili snjegovima i sl. gdje je u svakom od ovih slučajeva voda
transportno sredstvo ili učesnik u jedinjenju.
Treba imati u vidu još neke momente vezane za kisele i druge
neprirodne kiše, a to je činjenica da zahvaljujući kruženju vode u
prirodi postaju opšteljudski problem bez značajnije mogućnosti
"žrtvovanja" regija i prostora - cio prostor zemlje postaje više
nego ikad nedjeljiva cjelina sa kojom u zaštitnom odnošenju treba
računati.
Drugi momenti koje treba imati u vidu to je sumpor trioksid odnosno
ugljen dioksid postaje sumporna, odnosno ugljenična kiselina uz
posebne uslove u svim sredinama, ukoliko je u dodiru sa vodom, a to
znači i na zemljištu i u zemljištu ali i na organizmu i u organizmu
(koža, pluća i sl.). Ove momente treba dovesti u vezu sa enormnim
povećanjem oboljenja od raka i kod čovjeka ali i životinja i
biljaka. Taj porast samo kod čovjeka iznosi 20% u zadnjih dvadeset
godina.
Fenomen umiranja šuma
Šume kao jedna od najsloženijih biljnih zajednica igrala je vrlo
značajnu ulogu u regulisanju i održavanju odnosa u životnoj sredini
(hidro režim, strujanja vazduha, regulisanju vlažnosti vazduha i
zemljišta, umanjenju temperaturnih razlika, proizvođenju kiseonika
i sl.)
Posebno mjesto u bio-geo sistemu pripada šumama kao proizvođačima
kiseonika. Naglašavajući taj značaj čovjek je industrijskim žargonom
nazvao šume "tvornicama kiseonika"
Šume proizvode kiseonik u procesu fotosinteze vezujući
ugljendioksid. Prilikom vezivanja svakog grama ugljendioksida
oslobađa se 0,75 grama kisika. Na cijeloj Zemlji (510 x 106 km2 ) u
toku godine, suhozemne biljke od kojih više od 50% čine šume, vezuju
64,8 milijardi tona CO2 pri čemu se oslobodi 50,9 milijardi tona
kiseonika (O2). Odnosno, suhozemne biljke usvajaju 4550 kg CO2
godišnje po hektaru, odnosno oslobađaju 3413 kg/h kiseonika
godišnje.
O značaju samo jednog stabla neka posluži primjer stabla bukve.
Prosječna bukva daje svaki sat 1,7 kg. kiseonika a dnevno proizvede
kiseonika dovoljno za 64 čovjeka. U toku svog života srednje velika
bukva prečisti 50 miliona kubnih metara zraka ugljen dioksida (CO2),
zadrži oko 400 hiljada litara vode, spriječava eroziju i dr.
Ukoliko imamo u vidu činjenicu da svake godine samo u Evropi bude
uništeno 100 000 hektara šume onda se mogu vrlo precizno predvidjeti
posljedice u količini nevezivanja CO2, odnosno proizvodnji
kiseonika.
Uništavanje šuma ima još jednu posljedicu a to je porast površina
pod pustinjama. Godišnje šest miliona hektara površine Zemlje
postaje pustinja, tako da danas imamo 800 milijuna hektara
pustinjskog tla sa tendencijom povećanja od 20% do kraja ovog
vijeka.
Evropa je tokom srednjeg vijeka smanjila šumom pokrivene površine od
najmanje 95% na 25%. U SAD-u početkom 17. stoljeća bilo je oko 50%
šumom pokrivenih površina, a danas ih je 33%. Prema nekim procjenama
u svijetu se godišnje posiječe oko 1,5 milijardi m3 drveta, od čega
59% za upotrebu a 41% za gorivo (u SSSR-70% za upotrebu, a 30% za
gorivo, u Sjevernoj Americi 89% za upotrebu 11% za gorivo, dok u
Africi 10% za upotrebu a 90% za gorivo).
O značaju šume u životnoj sredini govori podatak da je pod šumom
prije 50 godina bila 1/4 cjelokupne površine Zemlje (23,4%). Danas
je taj postotak znatno izmijenjen a desio se kao posljedica niza
činilaca. Urbanizacija, kao koncentracija čovjeka na uskom prostoru,
neminovno je potisnula šumu sa tog prostora, ali i znatno šire.
Industrijalizacija direktno ili indirektno, takođe enormno negativno
utiče na šume. Direktno korištenjem drvne mase, kore, lišća,
plodova, soka od drveća, ljekovitog bilja, a indirektno nus
produktima (otpadnim gasovima, viškom toplote, otpadnim vodama i
dr.)
Posljedice urbanizacije i direktnog korištenja šume za sopstvene
potrebe čovjek nije nazvao umiranjem šuma već onaj drugi čin, čin
industrijskog potiskivanja (trovanje činilaca životne sredine,
šumskih sastojina, vode, vazduha, tla, izmjene u temperaturama i
sl.)
Istakli smo da je evolucija dugotrajan proces mijenjanja i
prilagođavanja, međutim intervencijom čovjeka te promjene su brze i
sa nepoželjnim posljedicama po činioce životne sredine tako da su te
promjene negdje i nepovratne. Kod šume su promjene vrlo uočljive i
po čovjeka vrlo pogubne, zato i reaguje.
Ekologija
Kineski pijesak u francuskim
Alpama
ČETVRTI ŠAMAR
ČOVJEČANSTVU
Ugrožavanje
činilaca životne sredine
Antologija
ekologizma
Fenomen kiselih kiša i
umiranja šuma
Šta je ustvari zemljotres i kako se mjeri?
PLANETA JE
BOLESNA TRAŽI SE LIJEK
Britanija: nuklearkama protiv klimatskih promjena
VODA JE OPĆE DOBRO
