Iz knjige Ševke
Kadrića, Ekologija - neodrživi razvoj, Zenica 2004.
Kadrić je od 1988 do danas objavio 5 knjiga iz ove oblasti: Planinarenjem do
zdravlja 1988, Zaštita društva i obrazovanje 1988, Pred ekološkim izazovom
1989, Milje i mi 2000.
Ugrožavanje činilaca životne sredine
Ševko Kadrić
|
Antilopa |
|
Prirodna dešavanja u odnosima činilaca životne sredine (voda,
vazduh, sunčeva svijetlost i dr.) u dužem vremenskom periodu
ostavljaju vidnog traga na samu životnu sredinu. Ona se manifestuju
promjenama u klimatskim karakteristikama, promjenama konfiguracije i
strukture tla, vodenim tokovima i vodenim površinama, izmjenama u
karakteristikama i sastavu biljnog životinjskog svijeta i dr.
Međutim u kraćem vremenskom intervalu (vijeku čovjeka) one su doskora
bile neznatno vidljive. Danas čovjek i u intervalu od samo desetak
godina uočava vidne, čak i drastične klimatske promjene, izmjene
režima vode, čistoće zraka, demografske promjene...
Ono što skreće pažnju na promjene u uslovima životne sredine jesu
direktne ili indirektne, posljedice ljudskih aktivnosti u prirodi.
Uglavnom kao posljedica prilagođavanja prirode oko sebe sopstvenim
potrebama koje ne rijetko gube obilježje zadovoljavanja potreba
ljudske prirode. Podspješenju ovog prilagođavanja pogodovala je
snažna industrijalizacija krajem prošlog i tokom ovog vijeka, kao i
tehnološka i naučna revolucija koje su u toku. One su mogućnost
čovjeka kod intervencija u prirodi (sječi, izgradnji saobraćajnica,
izgradnji infrastrukture, crpljenju nafte, rude i dr.) *17 podigle
na zastrašujući nivo.
Ovi momenti su uticali na snažnu industrijalizaciju i na prostoru
Bosne i Hercegovine sa vidnim posljedicama po činioce životne
sredine. Putevi ugrožavanja su višestruki. Moguća podjela je na
direktne i indirektne. Direktno, bacanjem štetnih materija i
otpadaka u neki od faktora životne sredine (vazduh, voda u i na
zemlju i dr.) ili indirektno kada štetne materije, zbog kruženja
vode u prirodi, kretanje materije i dr. prelazi iz jednog stanja u
drugi ili jednog faktora u drugi.
Ovakav oblik ugrožavanja životne sredine čovjeka i ako u svojoj
početnoj fazi (oslobađanja, izbacivanja, odlaganja) predstavlja
svjestan čin, zbog ne uočavanja posljedica do kojih dolazi, u drugoj
fazi (kruženje materije, neuništivosti materije i dr.) gdje se
štetnost ovakvog odnosa vraća i samu čovjeku, ubrajamo u kategoriju
nedovoljno svjesnih, odnosno nesvjesnih radnji.
Ugrožavanje činilaca životne sredine iz kategorije svjesnog čina sa
neprijateljskim pobudama, odnosno namjerama, spada u domen
specijalnog rata, meteo rata ili klasična rata kad se intervencijama
u meteo uslovima (suša, padavine, vjetrovi, zemljotresi, požari,
razaranja i dr.) želi destabilizirati određeni politički sistem,
učiniti zavisnim od drugih sistema ili ekonomija i sl.
Zagađivanje vode
Direktno zagađivanje vode vrši se izbacivanjem štetnih otpadaka u
njih, bilo tvorničkih otpadnih voda i materijala koji obiluju
velikim koncentracijama kiselina, bazičnih jedinjenja i drugih za
život otrovnih materija, ili priključivanjem kanalizacijskih odvoda
direktno na vodenu površinu (more, rijeke, jezera) Posljedice su
pomori riba u rijekama, cvjetanje mora (Jadran 1990.) i dr.)
Indirektno zagađivanje vode vrši se putem padavina obogaćenih
štetnim materijama apsorbovanim u kapljicama kiše, snježnim
pahuljicama i dr. (kisele kiše, radioaktivne kiše, crveni snijeg i
dr.) Druga mogućnost indirektnog zagađivanja vode jeste na prostoru
slivista. Voda prolazeći kroz površinski sloj zemlje i njenu poroznu
unutrašnjost kao i tekući po samoj površini nosi sa sobom i štetne
materije tu otaložene ili odbačene.
Preduprijeđenje zagađivanja vode podrazumjeva smanjenje ili potpuno
onemogućavanje zagađivanja i vodenih tokova i vodenih površina ali i
vazduha i litosfere, odnosno zemljišnog sloja.
Zagađenje vazduha
Iskustvo izgradnje dimnjaka, kao puta za odvod neželjenih i štetnih
gasova u domaćinstvu, čovjek je iskoristio i za oslobađanje od
neželjenih gasova u industriji, s tim što su njegove dimenzije
daleko veće ali i štetan uticaj gasova na sredinu vidljiviji. Štetni
gasovi se u visinu podižu zahvaljujući fizičkom zakonu podizanja
toplog vazduha u više slojeve kao i zakonu strujanja u samom
dimnjaku. Pored ova dva zakona, kojim se čovjek rješava neželjenih
gasova kao trenutnih problema, u drugom "činu" dva nova zakona se
direktno okreću protiv njega. Prvi je činjenica zemljine teže, koja
čestice štetnih materija ponovo privlači zemlji (teže u neposrednoj
blizini dimnjaka, lakše nešto dalje) i drugi, u krajnjem ograničen
prostor atmosfere i zakonitost njenog fizičko-hemiskog sastava i
funkcije koju je taj sastav imao i ima u formiranju života na Zemlji
i njegovom daljnjem održavanju.
Direktno zagađivanje vazduha vrši se i snažnom motorizacijom.
Automobili omogućavaju veću pokretljivost ali za uzvrat traže
izuzetno mnogo kiseonika (za sagorijevanje u motoru) a vraćaju
ugljen-dioksid i ugljenmonoksid. Čovjek kao konzument duhana,
takođe zagađuje vazduh svog stanovanja.
Indirektno zagađenje vazduha vrši se isparavanjem štetnih materija
izbačenih u vodu ili odloženih na zemlju.
Zagađivanje zemlje
Zagađivanje zemlje direktno se vrši narušavanjem njene prirodne
cjelovitosti i povezanosti skidanjem njenih površinskih slojeva
(površinski kopovi uglja, boksita, kamenolomi i sl.) kao i
oštećivanjem florističkog sastava (sječa šuma, uništavenjem rašća i
dr.) te ratnim dejstvima (oklopno transportna sredstva pri kretanju,
artiljerijska dejstva, avio dejstva i sl.). Drugi način direktnog
zagađivanja jeste odlaganje štetnih materija kao nusprodukata
industrije ili otpadaka urbane sredine (jalovine i šljaka, bojni
otrovi i radioaktivni otpad, smetljište, "groblja" automobila,
neeksplodirana eksplozivna sredstva i dr.) Direktno zagađivanje
zemljišta vrši se i njegovim prekrivanjem betonskim pistama,
industrijskim cjelinama i dr. (aerodromske piste, luke, asfaltne
trake, industrijska postrojenja i sl.)
Indirektno zagađivanje zemljišta vrši se odlaganjem ili taloženjem
štetnih materija izbačenih u vodu ili vazduh.
Trovanje flore i faune
Biljni i životinjski svijet u potraži za elementima neophodnim za
život u uslovima izobilja može da bira i odvaja čisto od zagađenog,
odnosno manje zagađeno od više zagađenog, ali u uslovima oskudice,
odnosno u uslovima opšte zagađenosti (oko urbanih sredina i u
urbanim sredinama) gdje je prisustvo štetnih materija 6 - 10 puta
veće od gornje dozvoljene granice štetnosti, unošenje štetnih
materija u organizam je neminovnost, bilo vodom (stajaća, tekuća,
rosa ili vode u zemljištu i u bujici), vazduhom (kroz kožu, disajne
organe i dr.), putem hrane i dr.
Odbrambeno - zaštitni mehanizam živog organizma reaguje i dio
izbacuje putem sekreta, izolacije i na drugi način a dio unutar
njega postaje njegov organski sastav odnosno uzročnik bolesti.
Otrov unutar živih organizama u lancu kruženja materije i sam kruži
i u ovom slučaju.
Samotrovanje čovjeka
Čovjek je samo dio života i životne sredine ni iznad njih ni mimo
njih. Preduslov opstanka čovjeka, kao i ostalog živog svijeta je
vezan za sunčevu svjetlost i toplotu, vazduh, vodu, zemljišni sloj,
floru i faunu. Čovjek je konzument ovih faktora ali i činilac
njihova održanja. Otuda zatrovanje bilo kog od njih znači i
sopstveno trovanje.
Udisanje štetna vazduha oštećuje organe za disanje a oni dalje ne
izvršavaju svoju funkciju u organizmu. Štetnom vodom oštećuje se
urinarni trakt ali i šire jer voda čini najveći dio sastava ljudskog
organizma. Štetne materije unesene hranom izazivaju oštećenja u
organima za varenje itd.
Ako imamo u vidu činjenicu da je čovjek iz navedenih razloga
(industrijalizacija i nemaran odnos prema faktorima životne sredine)
najveći uzročnik nastalih poremećaja u životnoj sredini, iz
navedenog, prisustvo štetnih materija u bilo kom od njih (vazduhu,
vodi, zemlji, flori i fauni i dr.) direktno ili indirektno štetno se
odražava na njega samog.
U ovoj činjenici, direktnoj vezi uzročnika i stradalnika, leži
nužnost promjene odnosa prema faktorima životne sredine i sanacija
postojećeg stanja u bio- i geo-
sistemu narušenom do prijetnje po
njegov opstanak.
*17. Raspolaganje energijom kojom može uništiti bio-
i geo- sistem u
cjelini preko 60 puta (nuklearno, termonuklearno, klasično, hemijsko
i dr. oružje.)
Ekologija
Kineski pijesak u francuskim
Alpama
ČETVRTI ŠAMAR
ČOVJEČANSTVU
Ugrožavanje
činilaca životne sredine
Antologija ekologizma
Fenomen
kiselih kiša i umiranja šuma
Šta je ustvari zemljotres i kako se mjeri?
PLANETA JE
BOLESNA TRAŽI SE LIJEK
Britanija: nuklearkama protiv klimatskih promjena
VODA JE OPĆE DOBRO
